ข้อเคลื่อน ข้อหลุด เจ็บขณะเล่นกีฬา ซ้อมต่อไม่ได้ แก้ไขยังไงดี?
ข้อเคลื่อน ข้อหลุด ภาวะอาการที่สามารถเกิดขึ้นได้ไม่ว่าจะเป็นในชีวิตประจำวัน หรือกับนักกีฬาที่บาดเจ็บจากการซ้อมหรือการเล่น แต่เมื่อถึงเวลากระชั้นชิดที่การแข่งใกล้เข้ามา ผู้ที่จำเป็นต้องฟื้นฟูให้เร็วเพื่อลงสนามก็คือนักกีฬานั่นเอง อย่างไรก็ตาม เมื่ออาการบาดเจ็บที่เกี่ยวกับข้อนั้นมักเกิดขึ้นได้ง่ายและหลีกเลี่ยงได้ยาก นั่นจึงเป็นสิ่งจำเป็นที่นักกีฬาต้องรู้ว่าเมื่อบาดเจ็บแล้วต้องฟื้นฟูตนเองอย่างไรให้หายได้อย่างรวดเร็วเพื่อให้ร่างกายพร้อมที่สุดก่อนกลับไปเล่น Newton Em Clinic จึงนำข้อมูลมาฝากกันในบทความนี้
ข้อเคลื่อน ข้อหลุด คืออะไร หากเจออาการบาดเจ็บเช่นนี้ ควรรับมืออย่างไรจึงจะถูกต้อง?
ข้อ หรือข้อต่อ (joint) เกิดจากการประกอบกันขึ้นของปลายกระดูกอย่างน้อย 2 ชิ้น ข้อต่อในร่างกายคนเรามีมากมายหลายร้อยข้อ อาจแบ่งออกได้เป็น 2 ชนิด ได้แก่ ข้อที่มีการเคลื่อนไหว เช่น ข้อศอก ข้อเข่า ข้อมือ ข้อเท้า และข้อที่ยึดติดแน่นและรวมกัน เช่น กะโหลกศีรษะ โดยทั่วไปแล้วข้อต่อเกิดจากกระดูกสองท่อนมาต่อกัน โดยมีเอ็นหรือพังผืดยึดเอาไว้ อาจมีช่องข้อหรือไม่มีก็ได้ การฉีกขาดของเอ็น หรือพังผืดที่ยึดจะทำให้เกิดข้อเคลื่อนขึ้นได้นั่นเอง
ข้อเคลื่อน คืออะไร…
ข้อเคลื่อน หรือข้อหลุด (Dislocation of joint หรือ Dislocation) คือ ภาวะที่หัวกระดูกหรือปลายกระดูกสองอัน ที่มาชนกันเป็นข้อ เคลื่อนหรือหลุดออกจากตำแหน่งปกติ จนส่งผลกระทบต่อเนื้อเยื่อ เส้นเอ็น กล้ามเนื้อ เส้นเลือด และเส้นประสาทในบริเวณนั้น เช่น ทำให้ฉีกขาด ฟกช้ำ ยืด
ข้อเคลื่อนส่วนมากเกิดบริเวณหัวไหล่ และนิ้วมือ ส่วนอื่นที่มักเกิดข้อเคลื่อน เช่น ข้อศอก หัวเข่า สะโพก ส่วนใหญ่แล้ว หากข้อบริเวณใดเคยเกิดภาวะข้อเคลื่อนแล้ว ก็สามารถกลับมาเป็นซ้ำได้ในอนาคต
ข้อหลุด คืออะไร…
ข้อหลุด ( dislocation of joint ) หมายถึง ภาวะการหลุดของข้อกระดูกออกจากพื้นที่ปรกติของข้อกระดูก ทำให้ข้อกระดูกที่ไม่มั่นคง การเคลื่อนของข้อกระดูกออกจากตำแหน่งที่เคยอยู่ ทำให้เยื่อหุ้มข้อกระดูกฉีกขาด หรือ เส้นเอ็นตรงข้อกระดูก กล้ามเนื้อ เส้นเลือด เนื้อเยื่อ และ เส้นประสาทเกิดการอักเสบ
สาเหตุของการเกิดข้อหลุดหรือข้อเคลื่อน
สำหรับสาเหตุของอาการข้อหลุดหรือข้อเคลื่อน สามารถสรุปปัจจัยต่าง ๆ ของการเกิดโรคได้ ดังนี้
- เกิดจากการกระแทกบ่อย ๆ พบมากในนักกีฬา ที่มีการกระแทกสูง เช่น รักบี้ ฟุตบอล เป็นต้น มักพบอาการหลุดจากการฉีกขาดของเอ็น พังผืด และเนื้อเยื่อที่หุ้มรอบข้อกระดูก
- เกิดจากภาวะพิการโดยกำเนิด ซึ่งอาการของโรคแสดงที่ข้อกระดูกอย่างชัดเจน
- เกิดอุบัติเหตุการหกล้ม ถูกบิด ถูกตีหรือเหวี่ยง
- เกิดจากการหดเกร็งของกล้ามเนื้ออย่างฉับพลัน
ระดับอาการของภาวะข้อหลุด-ข้อเคลื่อน สังเกตตนเอง จะได้รักษาถูก
แม้จะมีชื่อที่คล้ายคลึงกัน แต่ทั้ง 2 ภาวะอาการนี้ก็มีลักษณะและระดับที่แตกต่างกันอยู่ ดังนี้
ระดับของอาการข้อหลุด
ระดับของข้อหลุดหรือข้อเคลื่อน สามารถแบ่งได้ 3 ระดับ มีดังนี้
- ระดับข้อหลวม เป็นอาการข้อกระดูกเคลื่อนเพียงเล็กน้อย
- ระดับผิวข้อเคลื่อนออกจากกัน ระดับนี้ข้อกระดูกที่เคลื่อนยังมีการสัมผัสกันอยู่
- ระดับข้อเลื่อนหลุดออกจากกันทั้งหมด เป็นระดับรุนแรง ข้อหลุดจากกันเลย
ระดับของอาการข้อเคลื่อน
ระดับของอาการข้อเคลื่อน สามารถแบ่งได้ 3 ระดับ มีดังนี้
- ระดับเยื่อหุ้มข้อฉีกขาด และมีกระดูกหลุดออกมาข้างนอกด้วย
- ระดับมีการฉีกขาดที่เยื่อหุ้มข้อ แต่กระดูกดันผ่านช่องเล็ก ๆ มาอยู่ข้างนอก คล้าย ๆ กับการกลัดกระดุม
- ระดับข้อหลุดแต่ยังอยู่ในเยื่อหุ้มข้อ
อาการของโรคข้อหลุดข้อเคลื่อน
สำหรับอาการที่แสดงให้เห็น สำหรับอาการข้อหลุดหรือข้อเคลื่อน คือ ลักษณะของข้อกระดูกไม่อยู่ในที่ปรกติ และ ผู้ป่วยจะมีอาการปวดและบวมมาก ตรงข้อกระดูก ไม่สามารถเคลื่อนไหวข้อได้ตามปกติ ซึ่งลักษณะอาการของโรคข้อหลุด สรุปอาการได้ดังนี้
- มีอาการบวม และ ปวด ที่ข้อกระดูก เวลากดบริเวณข้อจะเจ็บมาก
- ข้อกระดูกมีรูปร่างผิดปกติไปจากเดิม
- ไม่สามารถเคลื่อนไหวข้อได้ตามปรกติ
- มีการหดสั้นของอวัยวะ เช่น แขน หรือขา
- เวลาคลำที่ข้อกระดูก สัมผัสหัวกระดูกที่เคลื่อนได้
ข้อเคลื่อนและข้อหลุดทุกชนิดที่เกิดจากการออกกำลังกายและเล่นกีฬา
หลังจากที่ทราบถึงระดับของอาการและลักษณะอาการทั่วไปของภาวะนี้แล้วว่าเป็นอย่างไร เรามาลองทำความเข้าใจภาวะอาการข้อหลุด ข้อเคลื่อนจากการเล่นกีฬากันบ้าง โดยมีรายละเอียดดังนี้
- การบาดเจ็บที่ทำให้ข้อเคลื่อน หรือหลุดจากการเล่นกีฬานั้น มักจะเป็นที่ ข้อไหล่ ข้อศอก และข้อนิ้วมือ
- ผู้ป่วยจะเจ็บปวด บวม ที่บริเวณข้อต่อเนื่องจากเลือดที่ออก เพราะมีการฉีกขาด ของเยื่อหุ้มข้อ และเนื้อเยื่อที่อยู่รอบ ๆ ข้อ
- อย่าพยายามดึงเข้าที่เอง เพราะนอกจากจะยาก เนื่องจากกล้ามเนื้อรอบข้อหดเกร็งแล้ว ยังจะไปทำอันตรายเนื้อเยื่อที่ดีอีก ถ้าทำไม่ถูกต้องจริง ๆ จะทำให้อาการมากขึ้นไปอีก
- ควรพยุง หรือประคองอวัยวะส่วนนั้น แล้วรีบส่งพบแพทย์ต่อโดยเร็ว เพื่อที่จะเอกซเรย์ดูว่า มีกระดูกแตก หรือหักอื่น ๆ ร่วมด้วยหรือไม่ เพราะบางครั้งอาจมีปัญหากระดูกแตกขึ้นเรื่อย ๆ ร่วมด้วย จากนั้นจึงค่อยดึงเข้าที่ต่อไป
- ต้องนำส่งสถานพยาบาล หรือโรงพยาบาล
หลักการปฐมพยาบาลอาการบาดเจ็บจากการออกกำลังกายและเล่นกีฬา
เริ่มจากการ ตรวจร่างกาย เพื่อประเมินลักษณะ ความรุนแรงของบาดแผล หรืออาการบาดเจ็บที่ได้รับ รวมทั้งซักถามอาการจากนักกีฬา เช่น บวม หรือกดเจ็บ มีอาการปวดขณะเคลื่อน หรือขยับส่วนนั้น ๆ หรือไม่ หลังจากได้ข้อมูลการบาดเจ็บแล้ว ให้เริ่มทำการปฐมพยาบาล โดยปฏิบัติตามอักษรภาษาอังกฤษ ในคำว่า “RICE” โดยที่
- R ใช้แทนคำว่า Rest
- I ใช้แทนคำว่า Ice
- C ใช้แทนคำว่า Compression
- E ใช้แทนคำว่า Elevation
“การเข้าเฝือก” แนวทางการรักษาภาวะโรคข้อหลุดและข้อเคลื่อนในนักกีฬา
สำหรับแนวทางการรักษา คือ ต้องนำเอาข้อกระดูกกลับเข้าที่เดิม และ เข้าเฝือก เพื่อให้ข้อกระดูกได้รักษาตัวเอง แต่หาก อาการหนัก จำเป็นต้องผ่าตัด เพื่อรักษาอาการของโรค ซึ่งแนวทางการรักษา โดยการเข้าเฝือก มีรายละเอียด ดังนี้
- ระยะเวลาในการ รักษา เช่น การเข้าเฝือกให้ข้อต่ออยู่นิ่ง ๆ อาจแตกต่างกันตามวัยต่าง ๆ แพทย์ผู้รักษาจะเป็นผู้พิจารณาให้การรักษาเป็นราย ๆ ไป
- เมื่อได้รับ การรักษาด้วยการดึงให้ข้อที่เคลื่อนหรือหลุดกลับเข้าที่แล้ว จำเป็นต้องให้เวลากับเยื่อหุ้มข้อต่อนั้น ๆ ในการเชื่อมติดกัน เพื่อให้เกิดความแข็งแรงเหมือนเดิม ซึ่งปกติเวลาโดยเฉลี่ยจะประมาณ 3-6 สัปดาห์ขึ้นไป
- ถ้าหากรีบร้อนไปใช้งานข้อต่อนั้น ๆ เร็วก่อนกำหนด โอกาสที่จะทำให้เกิดข้อเคลื่อนหรือข้อหลุดซ้ำมีได้มาก จนบางทีถ้าหลุดบ่อย ๆ อาจจำเป็นต้องรักษาด้วยการผ่าตัด ที่พบได้บ่อย ๆ ได้แก่ข้อไหล่หลุดซ้ำซากในนักกีฬา นักมวย เป็นต้น
- สิ่งสำคัญหลังจากที่ดึงข้อต่อเข้าที่แล้ว คือ การยึดตรึงให้ข้อต่อนั้นอยู่นิ่ง ๆ นาน 3 สัปดาห์ ทั้งนี้เพื่อต้องการให้เอ็น พังผืด และเนื้อเยื่อรอบ ๆ ข้อต่อติดกันเป็นปกติเหมือนเดิม ถ้าไม่ยึดหรือตรึงข้อต่อ หลังจากที่ดึงเข้าที่แล้ว จะทำให้เอ็น พังผืด หรือเนื้อเยื่อที่ฉีกขาดนั้น ติดกันไม่ได้ หย่อน ยืด และหลวม ทำให้มีการหลุดของข้อต่อนั้น ซ้ำแล้วซ้ำอีกในระยะต่อ ๆ มา ทั้ง ๆ ที่ไม่ได้เกิดอุบัติเหตุรุนแรงอะไรเลย ที่พบบ่อย ๆ คือ ข้อไหล่ สำหรับการผ่าตัด ในบางกรณีก็จำเป็นที่จะต้องรับการรักษาโดยการผ่าตัด เพื่อให้ข้อที่เคลื่อนหลุดกลับมาแข็งแรงดังเดิม บางครั้งการหลุดของข้อไหล่ในครั้งต่อ ๆ มา ตัวนักกีฬาเอง สามารถดึง หรือขยับเข้าที่เองโดยง่าย เช่น นักมวย พอชก ๆ ไปเกิดไหล่หลุด จึงถอยหลังออกมาจากคู่ชก แล้วขยับไหล่ให้เข้าที่ จากนั้นจึงชกต่อไป หรือนักกีฬาบางคนแค่เหวี่ยงมือไปทางด้านหลัง ข้อไหล่ก็หลุดแล้ว เป็นต้น พวกที่ข้อต่อหลุดซ้ำ ๆ หลายหนนี้ สามารถรักษาให้หายได้โดยวิธีผ่าตัดเท่านั้น
——————————–
ข้อควรระวัง: เนื้อหาในบทความ วิดีโอ ข้อความคิดเห็น มีจุดประสงค์เพื่อให้ความรู้ และสาธิตให้ดูเป็นตัวอย่างเท่านั้น ไม่ได้มีความตั้งใจจัดทำขึ้นเพื่อทดแทนการเข้ารับการตรวจ วิเคราะห์ และการวางแผนการรักษาของผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์ ผู้เข้าชมไม่ควรวินิจฉัย หรือ คาดเดาโรคด้วยตัวเองจากการอ่านบทความ ข้อคิดเห็น หรือ ดูวิดีโอ นี้ คนไข้ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์ของตนเองเพื่อทราบสาเหตุที่แท้จริงของอาการปวด และเพื่อหลีกเลี่ยงการปวดที่อาจเกิดเพิ่มมากขึ้นในภายหลัง
บทความที่น่าสนใจ
- กายภาพบําบัด กล้ามเนื้ออักเสบ รักษาได้ผลไหม ต้องทำต่อเนื่องหรือเปล่า?
- ปวดกล้ามเนื้อหลัง (Myofascial Pain Syndrome)
- กล้ามเนื้ออักเสบ กินอะไรดี ให้ฟื้นฟูไว กลับมาใช้งานได้ปกติ